16. De horizontale mens

Beste Gerard

De Italiaanse schrijver Alessandro Baricco introduceert in zijn boek De Barbaren (2010) de horizontale mens. De horizontale mens leeft in een cultuur van oppervlakte. Barrico doelt hier vooral op de digitalisering van onze onderlinge communicatie. De contacten die we via Facebook, Hyves en Twitter onderhouden zijn veelvuldig maar gaan over het algemeen over dagelijkse gebeurtenissen. Met je digitale vrienden ga je niet de diepte in. Je intieme kapitaal, zoals Stine Jensen dat noemt in haar boek Echte vrienden (2011, zet je niet op het openbare net. Je blijft aan de oppervlakte.) Hetzelfde geldt voor de manier waarop we onze informatie verzamelen via internet. Met de hand op de muis en Google als gids zweven we boven het net van mogelijkheden. We komen hier en daar wel aan land maar hoppen weer snel verder omdat we met de Wikipedia kennis voldoende denken te weten. We gaan de diepte niet meer in. Nergens voor nodig! De hedendaagse barbaren, zoals Baricco die noemt, geven de voorkeur aan kwantiteit en vluchtigheid boven kwaliteit en intensiteit.

Hoe komt dat toch? Die voorkeur voor oppervlakkigheid?

Een gedegen antwoord hierop vereist meer onderzoek maar ik heb er alvast een paar gedachten bij. Het belang van tijd (tijd is geld), de snelheid waarop we resultaten willen zien (korte termijn versus lange termijn denken), het eigenbelang (het gaat om mij niet om de ander). Allemaal elementen die de tendens hebben het tempo van de samenleving op te jagen en om vooral niet te lang ergens bij stil te staan of bij elkaar stil te staan. Verspil niet te veel tijd om mensen beter te leren kennen. Je moet je netwerk verbreden niet verdiepen. Besteed ook niet te veel tijd aan achtergrond- en diepte informatie als je ook met de hoofdlijnen uit de voeten kan. Ik geef toe. Het klinkt een beetje ongenuanceerd, want er zijn ook genoeg tegenkrachten, maar het typeert wel de heersende maatschappelijke moraal.

En hoe zit dat op ons terrein? Heeft het barbarisme van oppervlakkigheid en vluchtigheid zich ook al in de wereld van ondernemer- en leiderschap genesteld? En zo ja in welke vorm?

Ja, dat barbarisme doet zich bij uitstek voor op dit terrein. En de oppervlakkigheid en vluchtigheid heeft een belangrijke partner: het verstand. Aan de oppervlakte hanteren we logische argumenten. Met modellen, formules en cijfers reduceren we de, onder de oppervlakte liggende complexiteit tot hapklare brokken. Nu werd me in een ver verleden als student economie al uitentreuren onder mijn neus gewreven dat een model slechts een versimpeling van de werkelijkheid is. En dat geldt ook voor formules. Niet dat daar iets mis mee is. Integendeel. Met modellen en formules ordenen we de complexe werkelijkheid tot een begrijpbaar geheel. Maar ze moeten wel hun plaats kennen. Het blijven hulpmiddelen om zicht te krijgen op de werkelijkheid. Niet meer en niet minder. Maar wat je in praktijk ziet gebeuren is dat uitkomsten van modellen en formules los raken van de onderliggende aannames. Bijvoorbeeld bij aannames over het gedrag van klanten, leveranciers en medewerkers. Of over aannames over de kwaliteit van bedrijfsprocessen en producten of over marktveronderstellingen. De cijfers worden doorgetrokken naar de toekomst en die resultaten worden vervolgens gepresenteerd als de waarheid? Heerlijk voor de cijferfreaks onder ons. Alle menselijke en andere onzeker factoren kunnen ze hiermee weg kwantificeren, zodat de freaks zich lekker aan de oppervlakte kunnen blijven bewegen en niet de diepte in hoeven te gaan. ( Natuurlijk beseffen die slimme rekenaars wel dat ze af en toe iemand even moeten laten afdalen om te kijken of de aannames nog steeds geldig zijn. Maar nood breekt wetten. Zolang we er geen tijd en geld voor hebben gaan de zaken aan de oppervlakte voor.)

Ik kruip graag achter de modellen, formules, cijfers en statistieken. Niet omdat ik ze onbelangrijk vind maar omdat ze overgewaardeerd worden. Formules generaliseren en maken incidenten en individuele gevallen ondergeschikt aan de wetten van de grote getallen. Ik vind het mooi om de schijnwerpers te richten op situaties die de formules doen wankelen. Niet als doel om de formules onderuit te halen maar om ze te testen, aan te passen en sterker te maken. Een beetje tegenwicht en relativering van harde cijfers kan geen kwaad. Soms moet je mensen even losrukken van de oppervlakte en hen de diepte en de complexiteit laten ervaren. In de diepte is de logica soms zoek, maar de invloed van de mens, met al zijn veranderlijkheid en onvoorspelbaarheid, wordt er wel meer zichtbaar.

En zo kijk ik ook naar onze succesformule. We kunnen de componenten van de formule waardes toekennen om daarmee een waarde voor de factor succes te krijgen maar dan hebben we nog maar de helft van de waarheid. Dan hebben we de grote lijnen. Maar de grote lijnen en de incidentele uitzondering samen benaderen de werkelijkheid meer.

Ik wil graag de golven veroorzaken die de horizontale mens tijdelijk van zijn surfplank laat donderen.

Groeten

Jan